خانه بروجردی های کاشان، نمادی از عشق دوران قاجار
و اما خانه بروجردی ها
داستان از آن جایی شروع شد که سید مهدی بروجردی دلباخته دختر سید جعفر طباطبایی شد.
حاج‌آقا حسن بروجردی برای فرزندش سیدمهدی از دختر حاج سیدجعفر طباطبائی خواستگاری می‌کند. پدر دختر که از بزرگترین تاجران کاشان و صاحب عمارت معروف خانه طباطبایی‌ها بود اعلام می‌کند در صورتی به این وصلت رضایت می‌دهد که داماد خانه‌ای هم‌تراز با خانه پدری عروس داشته باشد.
حاج آقا حسن بروجردی و پسرش هم شرط ازدواج را قبول می‌کنند و تنها بعد از چند روز، در محله سلطان امیراحمد و در نزدیکی خانه پدری عروس فرآیند ساخت‌و‌ساز خانه‌ای به زیبایی خانه طباطبایی ها را آغاز می‌کنند. از علی مریمی کاشانی، صنیع‌الملک و کمال‌الملک می‌خواهند تا هنر بی‌نظیر خود را به کار گیرند و زیباترین عمارت را برای ورود تازه عروس مهیا کنند. غافل از اینکه ساخت باشکوه‌ترین خانه قجری زمان بسیاری می‌طلبد و این عمارت فوق‌العاده به این زودی‌ها آماده سکونت نیست. ازدواج سر می‌گیرد و با توجه به آماده نبودن منزل داماد و همچنین عظمت عمارت طباطبایی ها، سیدمهدی و همسرش در یکی از سالن‌های همین خانه سکونت می‌کنند.
روزها، ماه‌ها و سال‌ها میگذرد اما طراحی و ساخت عمارت بروجردی ها به اتمام نمی‌رسد. بعد از گذشت هفت سال زندگی در منزل طباطبایی ها، سیدمهدی تصمیم می‌گیرد که به همراه خانواده در بخشی از عمارت خود که ساخت آن به اتمام رسیده، نقل مکان کند تا شاید به این شکل فرآیند طراحی و ساخت بنا سرعت بگیرد.
تعداد بناها و کارگران را افزایش می‌دهد غافل از اینکه زیباترین عمارت کاشان قرار نیست به این زودی‌ها تکمیل شود.
در نهایت بعد از گذشت ۱۸ سال از زندگی عروس و داماد، ساخت عمارت بروجردی ها به اتمام می‌رسد. عمارتی که با گذشت بیش از ۱۰۰ سال از ساخت آن، امروزه به عنوان شاهکار معماری ایرانی و اسلامی از آن یاد می‌شود. بنایی که بزرگانی چون علی مریمی کاشانی، صنیع‌الملک و کمال‌الملک حدود دو دهه از عمر خود را صرف طراحی و ساخت آن کردند و بدون شک نبوغ و خلاقیت شگرف خود را در جای‌جای این عمارت به یادگار گذاشته‌اند.
خانه بروجردی ها، معروف‌ترین و مهمترین خانه تاریخی ایران و یکی از بهترین جاذبه های گردشگری کاشان است و به عنوان نماد معماری سنتی ایرانی از آن یاد می‌شود. در این مقاله به طور کامل به بررسی ویژگی‌های فوق‌العاده و بی‌نظیر خانه بروجردی های کاشان می‌پردازیم.
قدمت خانه بروجردی‌ها
خانه بروجردی‌ها به عنوان یکی از زیباترین بناهای به‌جا مانده از دوره قاجار شناخته می‌شود و در سال ۱۲۹۲ توسط سید حسن نطنزی (بروجردی)، یکی از بازرگانان نطنزی، در شهر کاشان ساخته شد. این خانه ۱۷۰۰ مترمربع مساحت دارد و در سال ۱۳۵۴ و به شماره ۱۰۸۳ در فهرست آثارملی کشور به ثبت رسیده است. همچنین در سال ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ به عنوان جاذبه توریستی محبوب توسط سازمان یونسکو انتخاب شده است.
معماری بی‌نظیر خانه بروجردی ها
علی مریمی کاشانی، معمار چیره‌دست و زبده دوره قاجار، طراحی و ساخت این عمارت را بر عهده گرفت. خانه بروجردی‌ها یکی از شاخص‌ترین بناهای تاریخی ایرانی است که در سراسر آن ظرافت‌ها و ویژگی‌های معماری ایرانی اسلامی به چشم می‌خورد. در طراحی این بنای عظیم، به طرح و نقش سنتی ایرانی اهمیت ویژه‌ای داده شده و تزئینات داخلی با وسواس و ریزبینی قابل توجه‌ای کار شده است.
یکی از نکات جذاب و دیدنی خانه بروجردی‌ها، تماشای هنر و خلاقیت صنیع‌الملک و کمال‌الملک است. نقاشی‌ها و گچ‌بری‌های موجود در این عمارت به دست این دو هنرمند نامدار ایرانی خلق و اجرا شده و از نظر اصول زیبایی‌شناسی به عنوان شاهکار هنر ایران شناخته می‌شود. جای‌جای این عمارت عظیم تاریخی، ذوق و هنر اصیل ایران‌زمین به چشم می‌خورد و یادآور فرهنگ، تمدن و تاریخ پرشکوه این مرز‌و‌بوم است.
نقاشی‌های این عمارت به شکل ویژه و با استفاده از شیوه‌های متفاوت و با رنگ‌وروغن و آبرنگ اجرا شده‌اند.
در تمام لحظات بازدید از خانه بروجردی ها، به جزئیات و ظرافت‌های به کار رفته شده توجه کنید. از همان لحظه ورود، متحیر این همه ذوق و خلاقیت هنری می‌شوید. بعد از طی کردن چندین پله، به حیاط اصلی می‌رسید که در مرکز آن حوض بزرگی واقع شده. دور تا دور این حیاط، نقاشی‌ها و گچ‌بری‌هایی با طرح میوه و انواع خوراکی‌ها به چشم می‌خورد.
ورود به هر بخشی از خانه بروجردی ها، تجربه‌ای فوق‌العاده و ارزشمند است. هر قسمتی از بنا دارای نقاشی‌ها و گچ‌بری‌های مخصوص به خود است و مهمترین نکته اینکه تزئینات هر بخش، یک داستان ویژه و تاریخی را روایت می‌کند. می‌توانید در یک سالن داستان لیلی و مجنون را در گچبریها و نقاشی‌های بی‌نظیر آن مشاهده کنید. در یک سالن داستان یوسف و زلیخا و…
در طراحی و پرداخت تزئینات بخشی از بنا، به کسب‌وکار صاحب‌خانه توجه بسیاری شده است و اقلامی که سید حسن بروجردی به تجارت با آن‌ها می‌پرداخت و همچنین هدایای ویژه‌ای که از بزرگان دریافت کرده بود به صورت گچ‌بری ثبت شده است و در زیبایی این شاهکار معماری ایرانی، نقش خارق‌العاده‌ای ایفا می‌کند.
تمامی جزئیات و عناصر به کار رفته در این بنا نمادی از هنر ناب ایرانی است و کوچکترین اجزا و تزئینات آن نشانگر سال‌ها نبوغ و خلاقیت معماران و هنرمندان دوره قاجار است. هر قسمتی از این خانه، روایت‌کننده یک افسانه تاریخی است و با ورود به هر بخش از آن، قصه‌ای دلنشین در ذهنتان شکل خواهد گرفت.
با توجه به اینکه کاشان شهری در دل کویر است، همواره از گذشته تا به امروز سعی شده تا معماری ساختمان‌ها به گونه‌ای باشد که فضای داخلی خانه را در فصول گرم سال خنک‌تر و مطبوع‌تر و در فصول سرد و زمستانی، گرم‌تر از فضای آزاد و بیرونی بنا نگاه دارد. خانه بروجردی ها هم متناسب با شرایط اقلیمی این منطقه طراحی و ساخته شده است به شکلی که در گرم‌ترین روزهای تابستان از طریق بادگیرهایی که در پشت‌بام قرار گرفته، هوای خنک و مطبوعی به سمت سرداب‌ها هدایت می‌شوند و فضای داخلی خانه را بسیار متعادل و دل‌پذیر می‌سازند.
برای ساخت این بنا از خشت‌خام استفاده شده است و تمامی عناصر سازه‌های اصلی بنا (جرزها، دیوارها و پوشش‌ها) از خشت خام با ملات گل یا گچ یا ترکیب آن‌ها ساخته شده‌اند. آجر ختایی با اشکال و طرح‌های گوناگون در نماها و ازاره‌ها (قسمت پایینی دیواره‌ها) و کف فرش‌ها به کار گرفته شده و نمای بدنه‌ها نیز از آستر کاه‌گل همراه با گچ‌بری‌های متنوع استفاده شده است.
در فرآیند ساخت خانه بروجردی ها که قدمتش به سال ۱۲۹۲ هجری قمری بازمی گردد بیش از ۱۵۰ بنا و هنرمند گچ‌کار و آینه‌کار در طی ۱۸ سال نقش داشته‌اند و تمام اصول معماری سنتی ایرانی را در حد کمال به کار گرفته اند. خانه بروجردی ها با دارا بودن تزئینات متنوع و بسیار ظریف و هنرمندانه و همچنین نبوغ و خلاقیت شگرف معماری، به نوعی معروف‌ترین و مهمترین خانه تاریخی ایران است و به عنوان نماد خانه ایرانی از آن یاد می‌شود. تمامی ایده‌آل‌های یک عمارت تاریخی در این بنا جمع شده است و تجربه‌ای فوق‌العاده از تماشای معماری اصیل ایرانی را در خاطرتان حک می‌کند.
بخش‌های مختلف خانه بروجردی های کاشان
خانه بروجردی ها از دو بخش اندرونی و بیرونی تشکیل شده که به صورت کاملا جدا از یکدیگر ساخته شده‌اند، اما هشتی ورودی و سردرشان مشترک است. ساختمان به صورت دو طبقه ساخته شده که البته در قسمت جنوبی بنا، به دلیل وجود سرداب یا زیرزمین شامل سه طبقه می‌شود.
عمارت بروجردی ها دارای سه در ورودی است که یک در به عنوان در اصلی، یک در برای مراسمات مذهبی و یک در برای ورود و خروج مهمانان کاربرد داشته. نکته جالب توجه اینکه این خانه تاریخی دارای دو بخش تابستان‌نشین و زمستان‌نشین است که در زمان تغییر آب‌وهوا، اهالی خانه در آن سکونت داشتند.
از سایر بخش‌های اصلی این بنای عظیم، می‌توان به هشتی، سرداب یا زیرزمین، راهرو، حیاط روباز و سرپوشیده اشاره کرد که به زیباترین حالت ممکن در کنار هم قرار گرفته اند.
بخش بیرونی خانه بروجردی ها
در بخش بیرونی، حیاط بزرگی در مرکز و بناهایی در دو طرف آن واقع شده است. اتاق‌های زمستانی و تابستانی، راهروی ورودی، بادگیرها، تالار سرپوشیده‌ای که دارای نورگیر است، همه در بخش بیرونی قرار گرفته‌اند.
مهمترین و اصلی‌ترین بخش خانه بروجردی ها، تابستان‌نشین است و در مقابل ورودی اصلی و پشت به قبله (در واقع پشت به آفتاب) واقع شده. این بخش شامل تالار اصلی، دو اتاق، دو سرپوشیده فرعی، یک سرپوشیده اصلی، دو گوشواره، یک شاه‌نشین و تالار طنبی است. در مرکز آن، گنبدی با نورگیرهای زیبا و تزئینات مقرنس‌کاری شده قرار گرفته. دیوارهای این بخش پر است از نقاشی‌هایی به سبک روسی و گچ‌بری‌هایی فوق‌العاده که به زیباترین حالت ممکن در کنار هم قرار گرفته‌اند و نگاه هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کنند.
بخش اندرونی خانه بروجردی ها
قسمت اندرونی خانه بروجردی‌ها دارای دو بخش شمالی و جنوبی است. قسمت شمالی عمارت شامل اتاق نشیمن، حیاط خلوت، اتاق پنج دری ساده، صندوقخانه و یک زیرزمین یا سرداب بزرگ است.
قسمت جنوبی هم از یک حیاط مرکزی، تالار پذیرایی و دو اتاق گوشواره که در دو سمت تالار قرار گرفته‌اند و به سمت تالار باز می‌شوند؛ تشکیل شده است.
نقاشی‌های این بنا در شیوه‌های متنوع و با رنگ‌روغن و آبرنگ و زیر نظر هنرمند نامدار، میرزامحمدخان غفاری ملقب به کمال‌الملک طراحی و اجرا شده است. در بام تالار نیز نورگیرها و بادگیرهای بسیار جالبی خودنمایی می‌کند که از نظر طرح و اجرا در زمره آثار بدیع معماری سنتی ایران به شمار می رود.
تفاوت خانه بروجردی ها با سایر بناهای قاجار
در شهر کاشان، چندین خانه تاریخی دیگر هم با همین بخش‌های اصلی وجود دارند. در واقع این بناها از لحاظ ساختاری بسیار مشابه هم هستند اما در زیبایی‌های ظاهری تفاوت بسیاری دارند. فضاهایی مثل شاه‌نشین، اتاق های تابستانی و زمستانی، آینه خانه، سه دری، حیاط های اندرونی و بیرونی، حوض‌خانه، هاربند و بادگیرها در همه خانه‌های تاریخی کاشان وجود دارند اما در حقیقت هیچ‌کدام از این خانه‌ها به زیبایی و ظرافت خانه بروجردی ها نیست.
شهرت اصلی خانه طباطبایی‌ها به دلیل ریزه‌کاری‌ها و ظرافت‌های ویژه به‌کاررفته در طراحی و ساخت آن است. این بنا اصالتی دارد که در کمتر خانه تاریخی مشاهده می‌شود. وجود هنر منبت‌کاری، درودگری، مقرنس و تذهیب، یزدی بندی ایوان‌ها و نقاشی روی گچ جلوه ویژه‌ای به بنا بخشیده و استفاده از تزئینات خاص، گچبریها، نقاشی‌ها، آینه‌کاری‌ها، شیشه‌های رنگی و… همه و همه منظره‌ای خارق‌العاده خلق کرده‌اند که می‌تواند مقدمه برنامه‌ریزی برای سفری جذاب و خاطره‌انگیز به سمت کاشان باشد.
آدرس خانه بروجردی ها
خانه بروجردی ها در خیابان علوی و محله سلطان امیراحمد کاشان واقع شده است. این محله به عنوان بخش تاریخی کاشان شناخته می‌شود و تمامی خانه‌های تاریخی این شهر بی‌نظیر در این منطقه قرار گرفته‌اند. با گشت‌وگذار در این محله، به راحتی می‌توانید از تمامی خانه‌های تاریخی کاشان بازدید کنید و گردشی خاطره‌انگیز داشته باشید. آدرس دقیق خانه بروجردی ها را در گوگل می‌توانید ببینید.
سخن آخر
کاشان علاوه بر گلاب درجه یک و سایر سوغاتی‌های به‌یادماندنی‌اش، به خاطر خانه‌های تاریخی و بی‌نظیری که در خود جای داده شهرت جهانی دارد. یکی از زیباترین بناهای تاریخی این منطقه، خانه‌ای است به نام خانه بروجردی ها. عمارتی عظیم با معماری خارق‌العاده و چشم‌نواز که سبب رسیدن عاشق به معشوقه‌اش شد.
خانه بروجردی ها یکی از شاهکارهای بی‌نظیر معماری ایرانی است. این عمارت به عنوان یکی از اصلی‌ترین جاذبه‌های تاریخی و گردشگری شهر کاشان شناخته می‌شود و همواره گردشگران و توریست‌های بسیاری را به سمت خود می‌کشاند.
بنایی که ساخت آن ۱۸ سال طول بکشد و معمار آن علی مریمی کاشانی، طراح آن صنیع‌الملک و نقاش آن کمال‌الملک باشد باید هم به عنوان بنایی خارق‌العاده و بی‌نظیر شناخته شود.
این خانه تاریخی نماد خانه‌های اصیل ایرانی است و یکی از مهمترین و اصلی‌ترین جاذبه‌های تاریخی و گردشگری کاشان به شمار می‌رود. در برنامه سفر به کاشان، حتما به خانه بروجردی ها سری بزنید و از تماشای شاهکار بی‌نظیر معماری ایرانی لذت ببرید.
